Người cao tuổi là nhóm dân số từ 60 tuổi trở lên. Dần theo sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật, trình độ chăm sóc y tế và xã hội nâng cao, tuổi thọ của người dân ngày càng tăng và nhóm người cao tuổi trở thành một lực lượng lớn trong xã hội. Để có thể tiếp tục là những người hữu ích cho xã hội, vấn đề chăm sóc sức khỏe, đặc biệt là dinh dưỡng cho người cao tuổi cần được sự quan tâm của gia đình và xã hội.

Theo thời gian, một số hoạt động của bộ máy cơ thể người cao tuổi xuất hiện một vài sự thay đổi. Các giác quan suy giảm hơn như mắt nhìn mờ, lãng tai, mũi ngửi kém, cảm giác ở lưỡi cũng không còn tinh nhạy làm cho việc ăn uống kém ngon, cảm giác khát không rõ ràng… Hơn nữa, các chân răng bắt đầu yếu, cơ xương hàm teo nhão làm cho sức nhai bị giảm đi khá rõ, vấn đề nuốt thức ăn cũng khó khăn hơn. Các tuyến tiêu hóa, dạ dày, ruột, gan đều giảm chức năng, dẫn đến việc tiêu hóa và hấp thu thức ăn bị ảnh hưởng, quá trình đào thải chất độc kém, táo bón xảy ra thường xuyên hơn. Các rối loạn về dinh dưỡng như suy dinh dưỡng hoặc thừa cân béo phì bắt đầu xuất hiện trầm trọng hơn. Cùng với quá trình lão hóa, các mạch máu người cao tuổi dễ bị xơ cứng và xơ vữa dẫn đến các bệnh lý khác như cao huyết áp, thiếu máu cơ tim, thiếu máu não, suy thận… Các khớp xương, dây chằng lỏng lẻo, loãng xương và gãy xương dễ xảy ra. Các bệnh lý nhiễm trùng cũng thường gặp hơn do sức đề kháng giảm sút…

Hiểu biết những khó khăn thường gặp trong ăn uống ở người cao tuổi, chúng ta cần có nhiều biện pháp để đảm bảo nhu cầu dinh dưỡng phù hợp với đối tượng này, giúp người cao tuổi sống vui khỏe. Cũng cần lưu ý một đặc điểm ở người già là do hoạt động ít, khối cơ bắp giảm nên nhu cầu về năng lượng và dinh dưỡng cũng giảm đi, do vậy càng lớn tuổi càng ăn ít hơn lúc trẻ.

Mục đích của dinh dưỡng lúc này là nhằm giúp cho người cao tuổi có được một cân nặng hợp lý nhất để duy trì sức khỏe và không bị các nguy cơ của suy dinh dưỡng hay thừa cân, béo phì, cũng như hạn chế tối đa các nguy cơ mắc các bệnh lý mãn tính không lây liên quan đến dinh dưỡng như tiểu đường, cao huyết áp, loãng xương…

Cân nặng hợp lý là cân nặng lý tưởng so với chiều cao của mình. Thường dùng công thức tính Chỉ số khối cơ thể (BMI - Body Mass Index) để đánh gia tình trạng dinh dưỡng của người trưởng thành (trên 15 tuổi).

BMI = Cân nặng (kg)/Chiều cao (m) x Chiều cao (m)

• ·Nếu BMI từ 18,5 - 23 kg/m2:

Cân nặng hợp lý (Bình thường)

• ·Nếu BMI < 18,5 kg/m2:  Suy dinh dưỡng
• ·Nếu BMI từ 23 - 25 kg/m2:  Thừa cân
• ·Nếu BMI trên 25 kg/m2:  Béo phì

Do khả năng tiêu hóa kém đi, đôi khi người cao tuổi cần nhiều bữa ăn nhỏ trong ngày để đáp ứng đủ nhu cầu dinh dưỡng. Với 3 bữa ăn chính luôn phải có đầy đủ là bữa sáng, trưa, tối, người cao tuổi có thể ăn thêm 1 đến 3 bữa phụ xen kẽ những bữa chính nếu các bữa chính là chưa đủ. Những bữa ăn chính thì cần đầy đủ các nhóm thực phẩm quan trọng như bột đường, đạm, béo, rau thì bữa ăn phụ chỉ cần là ly sữa, cái bánh, củ khoai, các loại trái cây… Bữa ăn càng đa dạng thực phẩm, thay đổi món thường xuyên sẽ cung cấp đủ các vi chất dinh dưỡng cho cơ thể.

Khi lựa chọn thực phẩm, người cao tuổi cần quan tâm những điều sau đây:

- Chất bột đường: Cơm, mì, nui... là những thức ăn hàng ngày thông dụng. Tuy nhiên, người lớn tuổi nên bớt cơm để ăn thêm khoai củ, ngũ cốc nguyên cám để tăng chất xơ chống táo bón, thải cholesterol thừa, hạn chế nguy cơ tăng đường huyết và ung thư đại tràng. Với các loại trái cây, bột ngũ cốc, củ khoai, trái bắp... trong bữa phụ có thể giúp tăng cường năng lượng và dưỡng chất còn thiếu trong 3 bữa chính.

- Chất béo: Cần hạn chế tối đa mỡ lợn, da, óc, đồ lòng, gan tim cật... Bình thường, mỗi tuần chỉ nên ăn 2-4 lòng đỏ trứng, nếu mỡ máu cao thì chỉ ăn 1-2 lòng đỏ trứng mỗi tuần. Trong chế biến thức ăn hàng ngày, nên dùng dầu thực vật như dầu nành, dầu mè,… (trừ dầu dừa và dầu cọ không nên dùng thường xuyên, vì các loại dầu này chứa nhiều chất béo no và kích thích gan tự sản xuất cholesterol nội sinh). Nên ăn cá, mỡ cá vài lần trong tuần để nhận thêm các acid béo thiết yếu (omega 3) có lợi cho tim mạch.

- Chất đạm: Người cao tuổi vẫn cần cung cấp đủ chất đạm với cá, thịt, tôm, trứng, đậu hũ, các loại đậu đỗ,... Hạn chế thịt heo mỡ. Ăn tối thiểu 6 bữa thịt (heo, bò, gà), 3 bữa cá mỗi tuần. Trung bình một người trưởng thành cần khoảng 1kg thịt, 2kg cá và 3kg đậu hũ mỗi tháng.

- Tăng cường ăn rau xanh, bí bầu luộc, quả chín ít ngọt rất tốt cho sức khỏe, chống táo bón, hạn chế đường huyết tăng nhanh, kiểm soát cân nặng và chống lão hóa. Mỗi ngày nên ăn khoảng 300g rau và thêm trái cây tươi.

- Nên sử dụng sữa, mỗi ngày nên uống ít nhất 1 ly sữa ít béo, ít đường.

- Cần uống nhiều nước và thường xuyên trong ngày, không đợi khát mới uống.

- Tránh ăn quá no hay nhịn đói lâu, giảm lượng đường, muối trong bữa ăn, không ăn thức ăn hun khói, nướng cháy khét,…

- Theo dõi cân nặng hàng tháng để điều chỉnh chế độ ăn và vận động, giữ mức cân nặng hợp lý cho sức khỏe.

Đặc biệt, những người có tinh thần lạc quan, hệ thần kinh hoạt động tốt, cơ thể sẽ có thể tự điều chỉnh và thích nghi tốt với những thay đổi ở tuổi già. Vì vậy, người cao tuổi nên tập thể dục vừa sức và đều đặn buổi sáng và buổi tối, nghỉ trưa ngắn 30 phút mỗi ngày và giữ tâm hồn thanh thản, bỏ qua ưu phiền mà vui sống.

Phùng Chí Tâm