Đầu năm nay, các bác sĩ ở Calgary (Canada) đã phải dùng thuốc để đặt một bệnh nhân vào tình trạng hôn mê – medical induced coma. Bệnh nhân, bà Nevada Cunnington là một phụ nữ mới 38 tuổi, cái tuổi của khỏe mạnh của những người chưa đến trung niên, thường xuyên dành thời gian ngoài trời, đi bộ trên núi và cắm trại cùng gia đình.
Khi được ông chồng đưa vào bệnh viện, tình trạng của bà Cunnington tệ đến nỗi hầu như bà không thể đi lại, nói chuyện hoặc thở.
Bà Cunnington bị nhiễm virus cúm H1N1.
Trong suốt nửa tháng trời, bà Cunnington chiến đấu với siêu vi ở trong tình trạng hôn mê đó để để giành sự sống.
Sau hai tháng, bà được cho xuất viện, nhưng vì phổi bị tổn hại, bà có thể không bao giờ có thể đi bộ trên núi hoặc đi bằng máy bay nữa. Bà Nevada Cunnington còn may mắn.
Mùa Cúm
Mùa cúm là khoảng thời gian định kỳ hàng năm khi dịch cúm trở nên phổ biến. Mùa này xảy ra trong những tháng lạnh của năm ở mỗi bán cầu. Và vì Bắc bán cầu và Nam bán cầu có mùa đông vào các thời điểm khác nhau trong năm, nên thực sự có hai mùa cúm khác nhau mỗi năm.
Ở Nam bán cầu, nơi mùa đông đến trong những tháng mùa hè của chúng ta, mùa cúm rơi vào giữa tháng Sáu và tháng Chín. Nói cách khác, bất cứ nơi nào có mùa đông, đều có cúm. Trên thực tế, ngay cả tên của nó, “influenza” có thể là một từ liên quan đến tên gốc tiếng Ý của nó, influenza di freddo, có nghĩa là ảnh hưởng của cái lạnh.
Một quan niệm sai lầm phổ biến là cúm là do nhiệt độ lạnh. Tuy nhiên, nhiệt độ lạnh chỉ có thể là một yếu tố góp phần vào, phải cần có virus cúm thì ngưởi ta mới “được” cúm.
Vài lý thuyết phổ biến nhất về lý do tại sao cúm xảy ra vào mùa đông là:
1) Trong mùa đông, mọi người dành nhiều thời gian hơn trong nhà với các cửa sổ được đóng kín, vì vậy họ có khả năng hít thở không khí chung với người bị cúm và do đó nhiễm virus.
2) Ngày ngắn hơn trong mùa đông và thiếu ánh sáng mặt trời dẫn đến mức vitamin D và melatonin thấp. Điều này làm tổn hại hệ thống miễn dịch của chúng ta, từ đó làm giảm khả năng chống lại virus. Khoa học gia Robert Edgar Hope Simpson đưa ra ý kiến này lần đầu tiên vào năm 1965. Ông cho rằng nguyên nhân gây ra dịch cúm trong mùa đông có thể liên quan đến sự biến động theo mùa của vitamin D, được tạo ra ở da dưới tác động của bức xạ tia cực tím (hoặc nhân tạo). Điều này có thể giải thích tại sao cúm xảy ra chính yếu vào mùa đông và trong mùa mưa nhiệt đới, khi mọi người ở trong nhà, thiếu ánh nắng mặt trời và lượng vitamin D của họ giảm.
3) Virus cúm có thể sống còn tốt hơn ở vùng khí hậu lạnh hơn, khô hơn và do đó có thể lây nhiễm cho nhiều người hơn.
Đã có nghiên cứu cho thấy rằng cúm thực sự tồn tại lâu hơn ở độ ẩm thấp và nhiệt độ thấp. Ở nhiệt độ 43°F với độ ẩm rất thấp, hầu hết virus cúm có thể sống sót sau hơn 23 giờ, trong khi ở độ ẩm cao và nhiệt độ 90 F, khả năng sống sót bị giảm xuống chỉ sau một giờ vào thời gian ủ bệnh.
Tuy nhiên, điều đáng ngạc nhiên là ở vùng khí hậu ấm hơn, tỷ lệ nhiễm cúm lại có quan hệ chặt chẽ nhất với độ ẩm cao và nhiều mưa!
Ở vùng nhiệt đới, và ở một số quốc gia, các thời điểm cực đỉnh của lan truyền thường được thấy trong mùa mưa. Giai đoạn này có vẻ chậm hơn mùa cúm ở Bắc Mỹ một chút.
Thông thường, mùa cúm Canada bắt đầu vào mùa thu và lên đến cao điểm vào khoảng cuối tháng 12 đến đầu tháng 2.
Vì thời điểm của mùa cúm ở hai đầu Bắc và Nam bán cầu ngược nhau, người ta có thể nói cúm ở Bắc Mỹ đến trước cúm ở Úc Châu, hoặc cúm ở Úc Châu đến trước cúm ở Bắc Mỹ. Cũng từ điểm này, các nhà dịch tễ học và ngành y tế công cộng nhìn vào mùa cúm ở đầu bên kia của thế giới để chuẩn bị cho mùa cúm ở đầu này.
Năm nay, Úc Châu có một mùa cúm… đáng sợ.
Báo cáo giữa tháng 9 của Bộ Y Tế Úc cho hay đã có hơn 272.000 trường hợp cúm được xác nhận trong phòng thí nghiệm về cúm và 662 trường hợp tử vong.
Thêm nữa, mùa cúm năm nay cũng đến sớm một cách lạ thường. Ở Úc, mùa cúm thường kéo dài từ tháng 6 đến tháng 10, cao điểm vào tháng 8 và tháng 9. Tuy nhiên, năm nay, mùa bắt đầu vào tháng 4 và lến đến đỉnh điểm vào tháng 6 và 7.
Các chuyên gia y tế cho rằng điều này nên được coi là dấu hiệu cảnh cáo cứ mỗi khi nào Nam bán cầu có một mùa cúm đặc biệt tồi tệ, điều đó có nghĩa là Bắc bán cầu cũng có thể như thế. Và khi một trong những mùa cúm nghiêm trọng nhất của Úc sắp kết thúc, có thể có nghĩa là một đợt bùng phát nghiêm trọng đang trên đường đến Mỹ.
Cách đây hai năm, mùa cúm 2017 là mùa tồi tệ nhất ở Úc trong 20 năm gần đây, với hơn 229.000 trường hợp cúm được xác nhận trong phòng thí nghiệm và 745 trường hợp tử vong.
Các chủng cúm đã di cư đến Hoa Kỳ sáu tháng sau đó, khiến mùa cúm 2017-2018 trở thành một trong trong những kỷ niệm đáng sợ: CDC ước tính rằng cúm có liên quan đến hơn 48,8 triệu ca bệnh, hơn 22,7 triệu lượt khám bệnh, 959.000 ca nhập viện và 79.400 ca tử vong trong mùa cúm 2017-2018. Đây là gánh nặng cao nhất kể từ trận đại dịch năm 2009.
Thuốc chích cúm 2019-2020
Những tổn thất trong mùa cúm 2017 – 2018 ở Hoa Kỳ còn lớn hơn nhiều nếu không có sự bảo vệ của việc chích ngừa cúm. CDC công bố rằng trong mùa đó, hiệu quả của việc chích ngừa ước tính là 38%. Mặc dù chỉ ở mức đó, việc chích ngừa đã giúp tránh được 7 triệu ca bệnh, 3,7 triệu lần đến gặp bác sĩ, 109 ngàn vụ vào nằm bệnh viện và 8 ngàn cái chết.
Theo các chuyên gia y tế, bất kể là mùa cúm năm nay – hay bất cứ năm nào, có nghiêm trọng hay không, mọi người đều nên đi chích ngừa.
Giới chức của Tổ chức Y Tế Thế Giới (WHO) đã chọn các chủng cho mũi vắc-xin ở Bắc bán cầu vào tháng 2 và các chủng cho Nam bán cầu vào tháng 6.
Vắc-xin cúm có dạng thuốc tiêm hoặc thuốc xịt mũi. Đối với những người chọn cách tiêm chích, có hai lựa chọn ở Hoa Kỳ, cho mùa cúm 2019-20.
Đầu tiên là vắc-xin IIV3 (trivalent flu vaccine), bảo vệ chống lại 3 chủng cúm, hai chủng cúm A là H1N1 và H3N2 và một chủng cúm B.
Lựa chọn thứ hai, vắc-xin IIV4 (quadrivalent), bảo vệ chống lại ba chủng cúm như IIV3, và thêm một loại virus cúm B nữa.
Năm ngoái, CDC đã cập nhật các loại vắc-xin và đưa thêm vào loại thuốc xịt mũi có tên là FluMist.
Loại thuốc xịt mũi sử dụng các loại virus sống đã được làm cho yếu đi để dạy cho cơ thể nhận biết và tránh khỏi các chủng cúm nếu bị nhiễm bệnh.
Thuốc chủng loại chích cũng hoạt động tương tự, nhưng sử dụng các chủng virus chết.
Theo CDC, trẻ em từ sáu tháng tuổi đến tám tuổi nên chích hai liều vắc-xin cúm – liều thứ hai cách liều thứ nhất bốn tuần lễ.
Anti –vaxxers
Theo các nhà nghiên cứu, gánh nặng tử vong do cúm lớn nhất được thấy ở các khu vực nghèo nhất thế giới và trong số những người lớn tuổi. Những người từ 75 tuổi trở lên và những người sống ở các nước Châu Phi cận Sahara có tỷ lệ tử vong do các bệnh liên quân đến hô hấp liên quan đến cúm cao nhất. Các nước khu vực Đông Địa Trung Hải và Đông Nam Á có tỷ lệ tử vong thấp hơn một chút nhưng vẫn còn là cao về các bệnh đường hô hấp liên quan đến cúm.
Mặc dù Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo sử dụng vắc-xin cúm để giúp bảo vệ những người có nguy cơ cao, nhưng chẳng có bao nhiêu nước đang phát triển có chương trình tiêm phòng cúm theo mùa hoặc khả năng sản xuất và phân phối vắc-xin theo mùa hoặc đại dịch.
Nhưng với các thuốc chích hữu hiệu, với chi phí khổng lồ chi vào việc cung cấp thuốc chích miễn phí cho người dân cùng với nỗ lực hô hào người dân đi chích ngừa của các chính phủ, tại sao vẫn còn có những trường hợp phải vào bệnh viện và người chết vì cúm ở các nước giàu như Mỹ, Canada, Anh…?
Bệnh cúm làm chết nhiều hơn mọi thứ bệnh có thể phòng ngừa được bằng vắc-xin. CDC ước tính rằng trong mùa 2018-2019, có từ 36.400 đến 61.200 người chết vì cúm, trong đó có 109 trẻ em.
Lý do là có những người không đi chích ngừa, họ chống việc chích ngừa, tất cả các thứ vắc-xin chứ không riêng vắc-xin cúm.
Họ đưa ra nhiều lý do, từ sức khỏe, dị ứng với thuốc chích cấy bằng trứng chẳng hạn, tôn giáo đến phủ nhận sự hữu hiệu của vắc-xin. Có người cho rằng chích ngừa chỉ làm giàu cho các hãng bào chế hoặc, thuốc chích gây ra các bệnh khác. Và thậm chí, tiêm chích là một âm mưu của chính phủ để cấy một cái gì đó vào người dân. Giới này truyền nhau qua mạng xã hội những nghi ngại, bất bình về vắc-xin.
Riêng với cúm, có những người chỉ đơn giản nghĩ rằng mình khỏe mạnh, chích làm quái gì cho mất công. Bao năm nay không chích, đã chết đâu. Họ nghi ngờ sự hữu hiệu của thuốc chích – thực tế là không ít năm, vac-xin cúm đã đánh trật chích cúm năm đó. Họ còn chứng minh thêm bằng cách chỉ ra có những người chích rồi cũng vẫn cúm như thường.
Ở Hoa Kỳ, chưa đến 45% người Mỹ và dưới 37% người trưởng thành từ 18 đến 64 tuổi, không trong thành phần mà tình trạng sức khỏe thuộc loại có nguy cơ cao, sẽ đi chích ngừa cúm.
Ở Canada không khác, theo một thăm dò hồi tháng 9 do công ty London Drugs thực hiện, đến 37 phần trăm người Canada nói rằng họ sẽ không đi chích ngừa cúm năm nay.
Cuộc thăm dò cũng cho thấy 29% người Canada tin rằng những người khỏe mạnh không cần tiêm phòng cúm, 20% cho rằng tiêm phòng cúm có thể gây ra các tác dụng phụ tiêu cực và 16% tin rằng họ không cần nó, vì họ không ở gần nhiều người hoặc những người dễ bị tổn thương.
Dược sĩ Gianni Del Negro của London Drugs nhận xét rằng đó là những người bị ảnh hưởng của những quan niệm sai lầm về lợi ích của việc tiêm phòng cúm và lo ngại về sự an toàn và hiệu quả của vắc-xin. Một số trong những quan niệm sai lầm rằng vắc-xin không an toàn này có thể được xuất phát từ phong trào Anti-vaxx (chống vắc xin).
Theo ông Del Negro, phong trào chống vắc-xin tung ra rất nhiều thông tin sai lệch về thuốc chủng. Họ thường trích dẫn các nghiên cứu khoa học không đáng tin cậy và chưa được xác minh để hậu thuẫn cho các tuyên bố của họ.
Thường thì các thông tin về các phản ứng và biến chứng nghiêm trọng được lan truyền ầm ỹ và nhanh chóng… như virus trong khi các trường hợp này hết sức hiếm hoi, và trong nhiều trường hợp không phải do chính vắc-xin gây ra.
Dược Sĩ Jordan Clark của Shoppers Drug Mart ở Ottawa nói thêm rằng hiện nay có nhiều nguồn đáng nghi ngờ được trình bày giống như những tổ chức có uy tín.
Và những tin, bài, cả những câu chuyện vô căn cứ được truyền bá nhanh chóng trên các phương tiện truyền thông xã hội – thí dụ như có người bị cúm sau khi tiêm phòng cúm – đều có thể thêm vào những quan niệm sai lầm về vắc-xin.
Dữ liệu y tế đã cho thấy rõ ràng là hầu hết – không phải tất cả, những trường hợp tử vong vì cúm là những người đã không chích ngừa cúm, mặc dù có những người đã chích ngừa cúm vẫn bị cúm.
Trong mùa cúm 2017-2018, ở Mỹ có 900.000 người đã phải nằm bệnh viện vì cúm và trong số này, 80.000 người đã chết. Trong số những trẻ em chết vì cúm, đến 80 phần trăm là các trẻ đã không được tiêm phòng cúm. (Trẻ sơ sinh không thể chủng ngừa cúm trước khi chúng được 6 tháng tuổi, và chúng gặp nguy vì nhiễm cúm từ những người chăm sóc và người nhà không chích ngừa cúm.)
Mới hồi đầu năm nay, một phụ nữ ở Mississauga (Ontario, Canada), người trở thành nhiệt thành cổ động cho việc chích ngừa sau khi con trai của bà chết vì cúm, đã bị giới chống vắc-xin tấn công dữ dội trên mạng xã hội.
Bà Jill Promoli lập một nhóm vận động đặt tên là For Jude, For Everyone sau khi Jude, đứa con trai hai tuổi của bà, qua đời vì bệnh cúm năm 2016. Trong một bài đăng trên trang Facebook của nhóm này nhân Tuần Lễ Nhận Thức về Tiêm Chủng Quốc Gia, bà Promoli giải thích rằng Jude đã được chích ngừa cúm, nhưng không thể phát triển khả năng miễn dịch và chết vì nhiễm virus. Bà viết rằng nếu nhiều người được chích ngừa, tỷ lệ mắc và lây lan các bệnh như vậy sẽ giảm đi nhiều. Sau khi bài này được share lại trên trang của một nhóm chống vắc-xin, trang For Jude, For People tràn ngập những bài đổ tội cho bà Promoli về cái chết của Jude và cho rằng bà nói dối về nguyên nhân cái chết của cậu bé.
Các cuộc tấn công dường như đến từ một nhóm Facebook chống vắc-xin kín có tên Vaccine Education Network: Natural Health Anti-Vaxx Community (Mạng Giáo Dục Vắc-xin: Cộng Đồng Chống Sức Khỏe Tự Nhiên Chống Vaxx).
Nhưng hãy trở lại với bà Nevada Cunnington. Người phụ nữ tự coi là may mắn này đã nói sau khi thoát lưỡi hái tử thần rằng bà không thể tin rằng cúm lại có thể hạ gục người ta như thế. Và bà nói với truyền thông: “Hãy đi chích ngừa cúm. Làm ơn, xin hãy chích ngừa cúm. Nếu quý vị không làm việc đó cho chính mình, thì hãy làm việc đó cho những người thân yêu của mình.”
Một số người có thể nghĩ rằng việc tiêm ngừa cúm hàng năm là rất quan trọng, đặc biệt là để bảo vệ những người dễ bị tổn thương như người cao niên, trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.
Rất may mắn, theo phát biểu của Dược Sĩ Del Negro về kết quả cuộc thăm dò của London Drugs, có đến 79 phần trăm người Canada nghĩ rằng chích ngừa cúm hàng năm là việc rất quan trọng, đặc biệt là để bảo vệ những người dễ bị tổn thương như người cao tuổi, trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.
Một số người khác (84%) xác nhận họ biết rằng vắc-xin cúm giúp người ta khỏi phải vào bệnh viện và cứu được mạng người.
Đỗ Quân (tổng hợp)
